Płukanie zatok: co to jest, kiedy i jak je wykonywać

4. Jak je prawidłowo wykonać

Płukanie zatok wykonuje się za pomocą roztworu soli i przyrządu, który pozwoli wprowadzić ją do nosa. To prosty, nieinwazyjny zabieg, lecz aby był skuteczny, należy pamiętać o kilku rzeczach i wybrać odpowiedni roztwór i przyrząd. 

Roztwory stosowane rutynowo do płukania zatok można podzielić na dwie główne kategorie w zależności od stężenia chlorku sodu (NaCl): roztwory izotoniczne i hipertoniczne. 

• W roztworze izotonicznym procentowe stężenie NaCl to 0,9% (9 gramów na litr), takie samo jak w komórkach i płynach w organizmie. Dlatego płyn ten nazywamy solą fizjologiczną i znajduje on również zastosowanie w kroplach do oczu, dożylnych terapiach nawadniających lub przy rozcieńczania leków, które podaje się we wstrzyknięciach domięśniowych lub dożylnych. Płukanie jamy nosowej tego typu roztworem jest odpowiednie do codziennej higieny nosa, ponieważ ma działanie tylko mechaniczne, wypłukujące śluz i brud. Poprawia też funkcje oczyszczające rzęsek, zmniejsza czas kontaktu między błoną śluzową a zanieczyszczeniami, pomagając w zapobieganiu zakażeniom i wspomaga nawilżanie błony śluzowej. Roztwory izotoniczne są dostępne w postaci fiolek do jednorazowego zastosowania, w butelkach wielodawkowych lub w sprayu. Sól do przygotowania roztworu izotonicznego jest też dostępna w postaci proszku odmierzonego w odpowiedniej ilości w saszetkach, których zawartość należy samodzielnie rozpuścić w określonej ilości ciepłej wody. 
• W roztworze hipertonicznym stężenie procentowe NaCl jest zwykle między 2,2% a 3% (22–30 gramów na litr), a więc jest wyższe niż w płynach ustrojowych. Roztwory hipertoniczne mają nie tylko mechaniczne działanie czyszczące, ale wykorzystują też efekt osmotyczny. Ponieważ stężenie soli w roztworze jest wyższe, w kontakcie z błoną śluzową roztwór wyciąga nadmiar wody z błony, zmniejszając obrzęk i zmniejszając grubość warstwy śluzu. Z tego powodu roztwory hipertoniczne są zwykle stosowane w przypadku przeziębień, grypy, zapalenia uszu i innych zakażeń górnych dróg oddechowych. Jednak nie są zalecane w przypadku obecności zmian w jamie śluzowej nosa ani u osób z predyspozycjami do krwawień z nosa. Ten rodzaj roztworu jest także dostępny we fiolkach jednodawkowych, butelkach wielodawkowych, w aerozolach lub w saszetkach do samodzielnego rozpuszczenia w wodzie. 

Można też znaleźć komercyjnie dostępne roztwory produkowane z wody morskiej lub oczyszczonej i sterylizowanej wody termalnej, bogatej w pierwiastki, takie jak potas, żelazo, miedź, wapń, mangan, magnez, siarka itp., które mają dodatkowe działanie wspomagające leczenie określonych schorzeń: na przykład wapń wspomaga ruch rzęsek; magnez zmniejsza produkcję substancji biorących udział w reakcjach alergicznych; a potas wspomaga procesy naprawy tkanek, zapewniając dodatkowe korzyści w okresie gojenia pooperacyjnego. 

Wreszcie możliwe jest zastosowanie przygotowanego w domu roztworu wody z kranu i soli stołowej; w tym przypadku należy pamiętać o użyciu przegotowanej i ostudzonej wody, aby usunąć z niej mikroorganizmy, i o zastosowaniu właściwej proporcji soli i wody, by uniknąć podrażnienia błony śluzowej. W przypadku wybrania tej opcji należy poprosić lekarza o instrukcje dotyczące prawidłowego przygotowania roztworu. 

Istnieje też kilka opcji związanych z wyborem przyrządu wykorzystywanego do płukania zatok: 

• Gotowe do użycia produkty, takie jak jednorazowe fiolki lub rozpylacze 
• Strzykawka bez igły 

• Irygatory do płukania zatok: mogą to być worki z roztworem soli połączone z niewielkim drenem zakończonym dyszą irygującą wprowadzaną do nozdrza lub pojemniki (butelki lub opakowania tekturowe) wyposażone w dyszę, którą zawsze wprowadza się do nozdrza, aby podać roztwór 
• Nebulizatory do inhalacji. To urządzenia z wewnętrzną komorą napełnianą roztworem, który jest następnie nebulizowany i podawany bezpośrednio do jam nosowych. 

Przyjrzyjmy się procedurze wykonywania płukania zatok u dzieci i dorosłych, z wykorzystaniem strzykawki (bez igły!) lub innego irygatora. 

Dorośli 

• Należy pobrać roztwór strzykawką lub otworzyć fiolkę, jeśli wykorzystywany jest produkt w postaci gotowej do użycia. Następnie należy przenieść roztwór do irygatora.
• Stanąć nad zlewem, pochylić głowę do przodu i odchylić w bok. 
• Wprowadzić końcówkę strzykawki lub irygatora do nozdrza po stronie przeciwnej względem pochylenia głowy (np. do prawego nozdrza, jeśli głowa została przechylona w lewo). 
• Oddychając przez otwarte usta, opróżnić strzykawkę lub ścisnąć dozownik, starając się wywierać stały, powolny nacisk. Jeśli pozycja jest prawidłowa, płyn wypłynie drugim nozdrzem, nie spływając go gardła. 
• Pochylić głowę do przodu i pozwolić, aby pozostałości płynu do irygacji wypłynęły samoistnie. 
• Powtórzyć procedurę z drugim nozdrzem. 

Dzieci 

W przypadku bardzo małych dzieci – noworodków lub dzieci poniżej 2. roku życia – zaleca się, żeby przebieg zabiegu był zademonstrowany przez lekarza pediatrę lub położną przed podjęciem samodzielnej próby. U małych dzieci właściwe będzie stosowanie mniejszej strzykawki niż u dorosłych, np. o pojemności 2,5 ml lub 5 ml do podawania roztworu, z odpowiednim, delikatnym ciśnieniem, by wyczyścić kanały nosowe. Można też stosować gotowe fiolki jednodawkowe, ale ze względu na zmniejszone ciśnienie podawania są one mniej skuteczne. Jednak u starszych dzieci można stosować również inne rodzaje irygatorów. 

• Ułożyć dziecko w odpowiedniej pozycji, w zależności od wieku: bardzo małe dzieci należy położyć na wznak, z głową zwróconą na bok. Starsze dzieci mogą leżeć na boku lub siedzieć z głową przechyloną na bok. 

• Delikatnie wprowadzić końcówkę strzykawki do nozdrza przeciwnego do strony, w którą przechylona jest głowa. 
• Opróżnić strzykawkę, starając się wywierać ciągły, powolny nacisk. Jeśli pozycja jest prawidłowa, płyn wypłynie drugim nozdrzem. 
• Wyczyścić nos dziecka, uspokoić dziecko i powtórzyć procedurę z drugim nozdrzem. 

Aby prawidłowo wykonać płukanie zatok, należy pamiętać o kilku kwestiach: 

• Temperatura roztworu do irygacji powinna być zbliżona do temperatury ciała; dlatego zaleca się ogrzanie roztworu przez trzymanie pojemnika w gorącej wodzie przez 10–15 sekund. 
• Podczas płukania nie wolno odchylać głowy do tyłu, zwłaszcza w przypadku dzieci, aby uniknąć połknięcia lub wdychania roztworu. 
• Przepływ roztworu powinien być delikatny: nadmierne ciśnienie nie tylko wywoła uczucie dyskomfortu, ale także może uszkadzać błonę śluzową i przesuwać śluz w kierunku uszu. 
• Ważne jest, aby roztwory i wyroby stosowane do płukania zatok były przechowywane w warunkach sterylnych i czystych, aby uniknąć możliwości zanieczyszczenia. Przed wykonaniem tego zabiegu należy zawsze umyć ręce. Wyroby stosowane do irygacji powinny być płukane przed każdym użyciem i po każdym użyciu. Do płukania należy stosować wyłącznie sterylną, destylowaną lub przegotowaną wodę. I wreszcie w przypadku stosowania wielodawkowych butelek z roztworem po pobraniu roztworu należy za każdym razem dokładnie zamknąć pojemnik, aby uniemożliwić wnikanie mikroorganizmów i zanieczyszczeń. 

Jak się dowiedzieliśmy, prawidłowo wykonane płukanie zatok jest zabiegiem bezpiecznym i bezbolesnym.. Jednak przed wdrożeniem płukania zatok jako zabiegu do higieny jamy nosowej lub jako środka zaradczego w przypadku zablokowania nosa, zawsze warto, by pacjenci skonsultowali się ze swoim lekarzem (lub lekarzem pediatrą), aby ustalić, czy ten zabieg jest odpowiedni w konkretnej sytuacji i aby uzyskać niezbędne porady dotyczące sposobu wykonania zabiegu, wyboru roztworu i stosowanych przyrządów.